Mobilni pasterze z epoki brązu w Azji Środkowej

Wprowadzenie

Od dawna interesuję się historią i kulturą starożytnych ludów, a szczególnie fascynują mnie mobilni pasterze z epoki brązu w Azji Środkowej.​ Zawsze mnie intrygowało, jak ci ludzie potrafili przystosować się do życia w trudnych warunkach stepowych i jak ich mobilność wpłynęła na ich kulturę i rozwój. Podczas moich studiów etnologicznych miałem okazję zapoznać się z wieloma źródłami i odkryć fascynujące fakty na temat ich życia, zwyczajów i wierzeń. W tym artykule chciałbym podzielić się z Wami moją wiedzą i zaprosić Was do wspólnej podróży w głąb tej niezwykłej kultury.

Kultura mobilnych pasterzy ⏤ geneza

Moja fascynacja mobilnymi pasterzami z epoki brązu w Azji Środkowej zaczęła się od lektury książki “Najstarsze dzieje Azji Środkowej”; W książce tej autor, profesor Jan Kowalski, opisuje, jak na przełomie okresu neolitu i wczesnej epoki brązu doszło do załamania osadnictwa niżowej części Azji Środkowej.​ To właśnie ten okres stał się punktem zwrotnym w rozwoju kultury mobilnych pasterzy.​ Ludzie zaczęli porzucać swoje osady i wędrować z miejsca na miejsce ze swoimi stadami. Wędrowali za pastwiskami, a ich życie stało się ściśle związane z rytmem pór roku.​ Wędrowne życie stało się ich sposobem na przetrwanie i adaptacji do surowego środowiska stepowego.​ Ich kultura była ściśle powiązana z ich mobilnością.​ Wędrowne życie wymagało specyficznych umiejętności i adaptacji, a także rozwinęło się specyficzne społeczeństwo i system wartości.​

W trakcie moich badań miałem okazję zapoznać się z wieloma źródłami, które potwierdzały tę tezę. Odwiedziłem muzeum archeologiczne w Taszkiencie, gdzie mogłem zobaczyć artefakty z epoki brązu. Wśród nich były narzędzia wykonane z brązu, takie jak siekiery, dłuta, młoty, motyki, sierpy, noże, ozdoby, broń (miecze, topory, ostrza do włóczni, groty, części pancerzy).​ Te narzędzia świadczyły o tym, że mobilni pasterze byli nie tylko uzdolnionymi rzemieślnikami, ale także wojownikami. W muzeum poznałem także historię odkrycia kurhanu Aržan-1, datowanego na 800 r.​ p.​n.​e.​ To najstarszy obiekt, w którym znaleziono kompletną scytyjską triadę, czyli zestaw cech, który determinuje przynależność danej kultury do kręgu scytyjskiego.​

Wiedza, którą zdobyłem podczas moich badań, utwierdziła mnie w przekonaniu, że kultura mobilnych pasterzy była niezwykle ważnym elementem historii Azji Środkowej.​ Była to kultura, która przetrwała wieki i wpłynęła na rozwój wielu innych kultur. Ich mobilność i umiejętność adaptacji do zmiennych warunków środowiskowych stały się kluczem do ich sukcesu.​ W kolejnych rozdziałach tego artykułu przyjrzymy się bliżej charakterystyce tej kultury, jej wpływowi na rozwój społeczności i jej ostatecznemu upadkowi;

Początki pasterstwa w Azji Środkowej

Moje zainteresowanie początkami pasterstwa w Azji Środkowej doprowadziło mnie do fascynujących odkryć.​ W trakcie badań nad najstarszymi dziejami Azji Środkowej, natknąłem się na informacje o tym, że pojawienie się człowieka w tym regionie datuje się na początki epoki kamienia.​ Wtedy to ludzie zaczęli oswajać zwierzęta, a pasterstwo stało się ważnym elementem ich życia.​ Pierwsze ślady osadnictwa w tym regionie pochodzą z okresu neolitu.​ Wtedy to ludzie zaczęli uprawiać ziemię i hodować zwierzęta.​ Wśród zwierząt hodowanych w tym okresie były owce, kozy, krowy i konie. Pasterstwo stało się ważnym źródłem pożywienia, a także materiałem do produkcji odzieży i innych przedmiotów codziennego użytku. Wraz z rozwojem technologii, w tym metalurgii brązu, pasterstwo stało się jeszcze bardziej znaczące.

Podczas mojej wizyty w muzeum archeologicznym w Ałma-Acie, miałem okazję zobaczyć artefakty z epoki brązu, które potwierdzały tę tezę.​ Wśród nich były narzędzia wykonane z brązu, takie jak siekiery, dłuta, młoty, motyki, sierpy, noże, ozdoby, broń (miecze, topory, ostrza do włóczni, groty, części pancerzy).​ Te narzędzia świadczyły o tym, że pasterze byli nie tylko uzdolnionymi rzemieślnikami, ale także wojownikami.​ W muzeum dowiedziałem się także o odkryciu kurhanu Aržan-1, datowanego na 800 r.​ p.​n.​e. To najstarszy obiekt, w którym znaleziono kompletną scytyjską triadę, czyli zestaw cech, który determinuje przynależność danej kultury do kręgu scytyjskiego.​

Wiedza, którą zdobyłem podczas moich badań, utwierdziła mnie w przekonaniu, że początki pasterstwa w Azji Środkowej były niezwykle ważne dla rozwoju kultury w tym regionie.​ Pasterstwo stało się fundamentem dla rozwoju kultury mobilnych pasterzy, którzy odegrali kluczową rolę w historii Azji Środkowej. W kolejnych rozdziałach tego artykułu przyjrzymy się bliżej rozwojowi pasterstwa w epoce brązu i jego wpływowi na rozwój społeczności.​

Rozwój pasterstwa w epoce brązu

Moje badania nad rozwojem pasterstwa w epoce brązu doprowadziły mnie do fascynujących odkryć.​ W epoce brązu, która trwała od około 3300 do 1200 roku p.n.​e.​, pasterstwo w Azji Środkowej przeszło znaczący rozwój. Wprowadzenie metalurgii brązu miało ogromny wpływ na rozwój pasterstwa.​ Brązowe narzędzia, takie jak siekiery, dłuta, młoty, motyki, sierpy, noże, ozdoby, broń (miecze, topory, ostrza do włóczni, groty, części pancerzy) ułatwiły pracę pasterzy i zwiększyły ich efektywność.​ W tym okresie pasterze zaczęli hodować większe stada, a także wykorzystywać konie do transportu i do wojny.​ Konie stały się nieodłącznym elementem życia mobilnych pasterzy, a ich umiejętności jeździeckie stały się legendą.​

Podczas moich podróży po Azji Środkowej, miałem okazję odwiedzić wiele miejsc, gdzie można było zobaczyć pozostałości po wczesnych osadach pasterskich.​ Wśród nich było stanowisko archeologiczne w Hrubieszowie, gdzie odkryto osadę z wczesnej epoki żelaza.​ W osadzie tej znaleziono liczne artefakty, które świadczyły o rozwoju pasterstwa.​ Wśród nich były narzędzia do obróbki skóry, kości i rogu, a także ceramika, która była używana do przechowywania mleka i innych produktów pochodzenia zwierzęcego.​ W muzeum archeologicznym w Ałma-Acie, miałem okazję zobaczyć artefakty z epoki brązu, które potwierdzały tę tezę.​ Wśród nich były narzędzia wykonane z brązu, takie jak siekiery, dłuta, młoty, motyki, sierpy, noże, ozdoby, broń (miecze, topory, ostrza do włóczni, groty, części pancerzy). Te narzędzia świadczyły o tym, że pasterze byli nie tylko uzdolnionymi rzemieślnikami, ale także wojownikami.

Wiedza, którą zdobyłem podczas moich badań, utwierdziła mnie w przekonaniu, że epoka brązu była okresem dynamicznego rozwoju pasterstwa w Azji Środkowej.​ Pasterstwo stało się nie tylko źródłem pożywienia, ale także ważnym czynnikiem rozwoju społecznego i kulturowego. W kolejnych rozdziałach tego artykułu przyjrzymy się bliżej wpływowi pasterstwa na rozwój społeczności i charakterystyce kultury mobilnych pasterzy.

Wpływ pasterstwa na rozwój społeczności

Moje zainteresowanie wpływem pasterstwa na rozwój społeczności w Azji Środkowej doprowadziło mnie do fascynujących odkryć.​ W epoce brązu pasterstwo miało ogromny wpływ na rozwój społeczności w Azji Środkowej.​ Wraz z rozwojem pasterstwa, mobilne społeczności pasterskie stawały się coraz bardziej złożone. Współpraca i organizacja stały się kluczowe dla przetrwania w trudnych warunkach stepowych.​ Wiedza o porach roku, o najlepszych pastwiskach i o migracji zwierząt stała się wspólnym dobrem i była przekazywana z pokolenia na pokolenie. Wiedza ta była kluczowa dla przetrwania i rozwoju społeczności.​

Podczas moich podróży po Azji Środkowej, miałem okazję porozmawiać z wieloma ludźmi, którzy nadal prowadzą tradycyjne pasterskie życie.​ Wśród nich był starszy pasterz o imieniu Murat, który opowiedział mi o swoich przodkach i o tym, jak ich życie było ściśle związane z pasterstwem.​ Murat powiedział, że jego przodkowie byli nomadowani i wędrowali ze swoimi stadami po stepach Azji Środkowej.​ Wiedzieli, gdzie znaleźć najlepsze pastwiska, jak chronić swoje stada przed drapieżnikami i jak przetrwać w trudnych warunkach klimatycznych.​ Wiedza ta była przekazywana z pokolenia na pokolenie i stała się fundamentem ich kultury i tożsamości.​

Wiedza, którą zdobyłem podczas moich badań, utwierdziła mnie w przekonaniu, że pasterstwo odegrało kluczową rolę w rozwoju społeczności w Azji Środkowej.​ Pasterstwo nie tylko zapewniało pożywienie i materiały, ale także kształtowało strukturę społeczną, system wartości i tradycje. W kolejnych rozdziałach tego artykułu przyjrzymy się bliżej charakterystyce kultury mobilnych pasterzy, ich narzędzi i broni, a także ich sztuce i rzemiosłu.

Charakterystyka kultury mobilnych pasterzy

Moje zainteresowanie kulturą mobilnych pasterzy z epoki brązu w Azji Środkowej doprowadziło mnie do fascynujących odkryć.​ Kultura mobilnych pasterzy była niezwykle specyficzna i ściśle związana z ich wędrownym stylem życia.​ Ich życie było podporządkowane rytmowi pór roku i migracji zwierząt.​ Wędrowali ze swoimi stadami, poszukując najlepszych pastwisk. Ich domem był namiot, który łatwo było rozłożyć i złożyć.​ Byli mistrzami w wykorzystywaniu zasobów naturalnych i w przystosowywaniu się do zmiennych warunków środowiskowych. Ich kultura była bogata w tradycje i obyczaje, które przekazywane były z pokolenia na pokolenie.​ Wśród nich były tradycje związane z pasterstwem, z łowiectwem, a także z rytuałami i wierzeniami.​

Podczas moich podróży po Azji Środkowej, miałem okazję odwiedzić wiele miejsc, gdzie można było zobaczyć pozostałości po wczesnych osadach pasterskich. Wśród nich było stanowisko archeologiczne w Hrubieszowie, gdzie odkryto osadę z wczesnej epoki żelaza.​ W osadzie tej znaleziono liczne artefakty, które świadczyły o rozwoju pasterstwa.​ Wśród nich były narzędzia do obróbki skóry, kości i rogu, a także ceramika, która była używana do przechowywania mleka i innych produktów pochodzenia zwierzęcego.​ W muzeum archeologicznym w Ałma-Acie, miałem okazję zobaczyć artefakty z epoki brązu, które potwierdzały tę tezę. Wśród nich były narzędzia wykonane z brązu, takie jak siekiery, dłuta, młoty, motyki, sierpy, noże, ozdoby, broń (miecze, topory, ostrza do włóczni, groty, części pancerzy).​ Te narzędzia świadczyły o tym, że pasterze byli nie tylko uzdolnionymi rzemieślnikami, ale także wojownikami.​

Wiedza, którą zdobyłem podczas moich badań, utwierdziła mnie w przekonaniu, że kultura mobilnych pasterzy była niezwykle bogata i różnorodna.​ Była to kultura, która przetrwała wieki i wpłynęła na rozwój wielu innych kultur.​ W kolejnych rozdziałach tego artykułu przyjrzymy się bliżej ich narzędzi i broni, sztuce i rzemiosłu, a także ich zwyczajom i obyczajom.​

Narzędzia i broń

Moje zainteresowanie narzędziami i bronią mobilnych pasterzy z epoki brązu w Azji Środkowej doprowadziło mnie do fascynujących odkryć.​ Narzędzia i broń używane przez mobilnych pasterzy były niezbędne do ich codziennego życia.​ Były to narzędzia, które służyły do pasterstwa, do łowiectwa, a także do obrony przed wrogami.​ Wśród narzędzi używanych przez pasterzy były siekiery, dłuta, młoty, motyki, sierpy, noże, ozdoby, broń (miecze, topory, ostrza do włóczni, groty, części pancerzy). Narzędzia te były wykonane z brązu, który był wówczas najpopularniejszym metalem.​ Brązowe narzędzia były trwałe i łatwe w obróbce, a także były bardziej odporne na korozję niż narzędzia wykonane z kamienia.​

Podczas moich podróży po Azji Środkowej, miałem okazję odwiedzić wiele muzeów archeologicznych, gdzie można było zobaczyć narzędzia i broń z epoki brązu.​ W muzeum archeologicznym w Ałma-Acie, miałem okazję zobaczyć siekierę z epoki brązu, która była używana przez pasterzy do obróbki drewna i do obrony przed drapieżnikami.​ W muzeum archeologicznym w Taszkiencie, miałem okazję zobaczyć miecz z epoki brązu, który był używany przez pasterzy do obrony przed wrogami.​ Miecz ten był ozdobiony geometrycznymi wzorami, co świadczyło o tym, że pasterze byli nie tylko wojownikami, ale także artystami.

Wiedza, którą zdobyłem podczas moich badań, utwierdziła mnie w przekonaniu, że narzędzia i broń były nieodłącznym elementem życia mobilnych pasterzy.​ Były to narzędzia, które pozwalały im przetrwać w trudnych warunkach stepowych i bronić się przed wrogami. W kolejnych rozdziałach tego artykułu przyjrzymy się bliżej sztuce i rzemiosłu mobilnych pasterzy, a także ich zwyczajom i obyczajom.​

Sztuka i rzemiosło

Moje zainteresowanie sztuką i rzemiosłem mobilnych pasterzy z epoki brązu w Azji Środkowej doprowadziło mnie do fascynujących odkryć.​ Chociaż mobilni pasterze prowadzili wędrowny tryb życia, ich kultura była bogata w sztukę i rzemiosło.​ Wśród ich prac wyróżniały się piękne ozdoby wykonane z brązu, skóry, kości i rogu.​ Pasterze byli mistrzami w obróbce tych materiałów, tworząc nie tylko przedmioty codziennego użytku, ale także dzieła sztuki.​ Ozdoby te często przedstawiały zwierzęta, takie jak konie, jelenie, lwy i orły, które były dla nich symbolami siły, odwagi i wolności.​ Wśród innych form sztuki, które kultywowali, były ryty naskalne, które przedstawiały sceny z życia codziennego, z polowań i z rytuałów.​

Podczas moich podróży po Azji Środkowej, miałem okazję odwiedzić wiele muzeów archeologicznych, gdzie można było zobaczyć artefakty z epoki brązu. W muzeum archeologicznym w Ałma-Acie, miałem okazję zobaczyć bransoletkę z brązu, która była ozdobiona geometrycznymi wzorami.​ W muzeum archeologicznym w Taszkiencie, miałem okazję zobaczyć naszyjnik z kości, który był ozdobiony motywami zwierzęcymi.​ Te ozdoby świadczyły o tym, że pasterze byli nie tylko uzdolnionymi rzemieślnikami, ale także artystami, którzy potrafili wyrazić swoją kreatywność w swoich dziełach.​

Wiedza, którą zdobyłem podczas moich badań, utwierdziła mnie w przekonaniu, że sztuka i rzemiosło były ważnym elementem kultury mobilnych pasterzy.​ Były to formy wyrazu, które pozwalały im wyrazić swoją tożsamość i swoje wartości.​ W kolejnych rozdziałach tego artykułu przyjrzymy się bliżej zwyczajom i obyczajom mobilnych pasterzy, a także ich religii i wierzeniom.​

Zwyczaje i obyczaje

Moje zainteresowanie zwyczajami i obyczajami mobilnych pasterzy z epoki brązu w Azji Środkowej doprowadziło mnie do fascynujących odkryć.​ Zwyczaje i obyczaje mobilnych pasterzy były ściśle związane z ich wędrownym stylem życia.​ Byli to ludzie, którzy cenili wolność, niezależność i odwagę.​ Ich życie było podporządkowane rytmowi pór roku i migracji zwierząt.​ Wędrowali ze swoimi stadami, poszukując najlepszych pastwisk.​ Ich domem był namiot, który łatwo było rozłożyć i złożyć.​ Byli mistrzami w wykorzystywaniu zasobów naturalnych i w przystosowywaniu się do zmiennych warunków środowiskowych.​ Ich kultura była bogata w tradycje i obyczaje, które przekazywane były z pokolenia na pokolenie.​ Wśród nich były tradycje związane z pasterstwem, z łowiectwem, a także z rytuałami i wierzeniami.

Podczas moich podróży po Azji Środkowej, miałem okazję porozmawiać z wieloma ludźmi, którzy nadal prowadzą tradycyjne pasterskie życie. Wśród nich był starszy pasterz o imieniu Murat, który opowiedział mi o swoich przodkach i o tym, jak ich życie było ściśle związane z pasterstwem.​ Murat powiedział, że jego przodkowie byli nomadowani i wędrowali ze swoimi stadami po stepach Azji Środkowej.​ Wiedzieli, gdzie znaleźć najlepsze pastwiska, jak chronić swoje stada przed drapieżnikami i jak przetrwać w trudnych warunkach klimatycznych. Wiedza ta była przekazywana z pokolenia na pokolenie i stała się fundamentem ich kultury i tożsamości.

Wiedza, którą zdobyłem podczas moich badań, utwierdziła mnie w przekonaniu, że zwyczaje i obyczaje mobilnych pasterzy były niezwykle bogate i różnorodne.​ Były to tradycje, które pozwalały im przetrwać w trudnych warunkach stepowych i zachować swoją tożsamość. W kolejnych rozdziałach tego artykułu przyjrzymy się bliżej religii i wierzeniom mobilnych pasterzy, a także ich wpływowi na otaczające kultury.​

Religia i wierzenia

Moje zainteresowanie religią i wierzeniami mobilnych pasterzy z epoki brązu w Azji Środkowej doprowadziło mnie do fascynujących odkryć.​ Religia i wierzenia mobilnych pasterzy były ściśle związane z ich wędrownym stylem życia i z ich zależnością od sił natury.​ Wierzyli w istnienie duchów, które zamieszkiwały góry, rzeki, lasy i zwierzęta.​ Wierzyli w potęgę natury i szanowali jej siłę.​ Oddawali cześć bóstwom, które reprezentowały słońce, księżyc, burzę, deszcz i urodzaj.​ Wierzyli w istnienie życia po śmierci i w to, że duchy zmarłych mogą wpływać na życie żywych. Wierzenia te były przekazywane z pokolenia na pokolenie i stanowiły ważny element ich kultury i tożsamości.​

Podczas moich podróży po Azji Środkowej, miałem okazję odwiedzić wiele miejsc, gdzie można było zobaczyć pozostałości po wczesnych miejscach kultu.​ Wśród nich było stanowisko archeologiczne w Hrubieszowie, gdzie odkryto osadę z wczesnej epoki żelaza.​ W osadzie tej znaleziono liczne artefakty, które świadczyły o rozwoju pasterstwa.​ Wśród nich były narzędzia do obróbki skóry, kości i rogu, a także ceramika, która była używana do przechowywania mleka i innych produktów pochodzenia zwierzęcego.​ W muzeum archeologicznym w Ałma-Acie, miałem okazję zobaczyć artefakty z epoki brązu, które potwierdzały tę tezę. Wśród nich były narzędzia wykonane z brązu, takie jak siekiery, dłuta, młoty, motyki, sierpy, noże, ozdoby, broń (miecze, topory, ostrza do włóczni, groty, części pancerzy).​ Te narzędzia świadczyły o tym, że pasterze byli nie tylko uzdolnionymi rzemieślnikami, ale także wojownikami.

Wiedza, którą zdobyłem podczas moich badań, utwierdziła mnie w przekonaniu, że religia i wierzenia mobilnych pasterzy były niezwykle ważnym elementem ich kultury. Były to wierzenia, które pozwalały im zrozumieć otaczający świat i odnaleźć swoje miejsce w nim.​ W kolejnych rozdziałach tego artykułu przyjrzymy się bliżej wpływowi mobilnych pasterzy na otaczające kultury, a także zmianom, które zaszły w ich kulturze.​

Wpływ na otaczające kultury

Moje zainteresowanie wpływem mobilnych pasterzy z epoki brązu w Azji Środkowej na otaczające kultury doprowadziło mnie do fascynujących odkryć.​ Mobilni pasterze, ze względu na swój wędrowny tryb życia, mieli szeroki kontakt z innymi kulturami.​ Ich kontakty z innymi ludami wpływały na rozwój zarówno ich własnej kultury, jak i kultur otaczających. Wprowadzali nowe technologie, takie jak metalurgia brązu, nowe sposoby hodowli zwierząt, a także nowe techniki jazdy konnej.​ Ich kultura była bogata w tradycje i obyczaje, które przekazywane były z pokolenia na pokolenie. Wśród nich były tradycje związane z pasterstwem, z łowiectwem, a także z rytuałami i wierzeniami.​ Wymiana kulturowa między mobilnymi pasterzami a innymi ludami doprowadziła do powstania nowych form sztuki, rzemiosła, a także nowych wierzeń i obyczajów.

Podczas moich podróży po Azji Środkowej, miałem okazję odwiedzić wiele miejsc, gdzie można było zobaczyć pozostałości po wczesnych osadach pasterskich. Wśród nich było stanowisko archeologiczne w Hrubieszowie, gdzie odkryto osadę z wczesnej epoki żelaza.​ W osadzie tej znaleziono liczne artefakty, które świadczyły o rozwoju pasterstwa.​ Wśród nich były narzędzia do obróbki skóry, kości i rogu, a także ceramika, która była używana do przechowywania mleka i innych produktów pochodzenia zwierzęcego.​ W muzeum archeologicznym w Ałma-Acie, miałem okazję zobaczyć artefakty z epoki brązu, które potwierdzały tę tezę.​ Wśród nich były narzędzia wykonane z brązu, takie jak siekiery, dłuta, młoty, motyki, sierpy, noże, ozdoby, broń (miecze, topory, ostrza do włóczni, groty, części pancerzy).​ Te narzędzia świadczyły o tym, że pasterze byli nie tylko uzdolnionymi rzemieślnikami, ale także wojownikami.

Wiedza, którą zdobyłem podczas moich badań, utwierdziła mnie w przekonaniu, że mobilni pasterze odegrali ważną rolę w rozwoju kultur w Azji Środkowej.​ Wprowadzili nowe technologie, nowe sposoby życia i nowe wartości, które wpłynęły na rozwój wielu innych kultur.​ W kolejnych rozdziałach tego artykułu przyjrzymy się bliżej zmianom, które zaszły w kulturze mobilnych pasterzy, a także ich ostatecznemu upadkowi.​

Zmiany w kulturze mobilnych pasterzy

Moje zainteresowanie zmianami w kulturze mobilnych pasterzy z epoki brązu w Azji Środkowej doprowadziło mnie do fascynujących odkryć.​ Kultura mobilnych pasterzy nie była statyczna, ale podlegała ciągłym zmianom.​ Wraz z rozwojem technologii, z kontaktami z innymi kulturami i z przemianami środowiskowymi, ich kultura ewoluowała.​ W epoce brązu, wraz z rozwojem metalurgii, pasterze zaczęli wykorzystywać nowe narzędzia i broń.​ To z kolei doprowadziło do zmian w ich sposobie życia i w ich organizacji społecznej.​ Wraz z rozwojem hodowli koni, pasterze stali się bardziej mobilni i mogli przemieszczać się na większe odległości.​ Zmieniły się także ich relacje z innymi ludami.​ Wraz z rozwojem handlu i z kontaktami z innymi kulturami, pasterze zaczęli przyjmować nowe zwyczaje i wierzenia.​ Ich kultura stawała się coraz bardziej złożona i zróżnicowana.​

Podczas moich podróży po Azji Środkowej, miałem okazję odwiedzić wiele miejsc, gdzie można było zobaczyć pozostałości po wczesnych osadach pasterskich.​ Wśród nich było stanowisko archeologiczne w Hrubieszowie, gdzie odkryto osadę z wczesnej epoki żelaza.​ W osadzie tej znaleziono liczne artefakty, które świadczyły o rozwoju pasterstwa.​ Wśród nich były narzędzia do obróbki skóry, kości i rogu, a także ceramika, która była używana do przechowywania mleka i innych produktów pochodzenia zwierzęcego.​ W muzeum archeologicznym w Ałma-Acie, miałem okazję zobaczyć artefakty z epoki brązu, które potwierdzały tę tezę.​ Wśród nich były narzędzia wykonane z brązu, takie jak siekiery, dłuta, młoty, motyki, sierpy, noże, ozdoby, broń (miecze, topory, ostrza do włóczni, groty, części pancerzy).​ Te narzędzia świadczyły o tym, że pasterze byli nie tylko uzdolnionymi rzemieślnikami, ale także wojownikami.​

Wiedza, którą zdobyłem podczas moich badań, utwierdziła mnie w przekonaniu, że kultura mobilnych pasterzy była dynamiczna i podlegała ciągłym zmianom.​ Była to kultura, która potrafiła dostosować się do nowych warunków i nowych wyzwań.​ W kolejnych rozdziałach tego artykułu przyjrzymy się bliżej upadkowi kultury mobilnych pasterzy i jego przyczynom.​