Wczesne lata i fascynacja dinozaurami
Od najmłodszych lat byłem zafascynowany dinozaurami. Pamiętam‚ jak jako dziecko spędzałem godziny na oglądaniu filmów o prehistorycznych stworzeniach i czytaniu książek o paleontologii. Zawsze marzyłem o tym‚ żeby odkryć szczątki dinozaura i dowiedzieć się więcej o ich życiu.
Pierwsze odkrycia i przełomowe badania
Moja prawdziwa przygoda z paleontologią rozpoczęła się w latach 70. XX wieku‚ kiedy to odkryłem w Montanie pierwsze dinozaurowe jaja i embriony w całej zachodniej półkuli. To odkrycie było przełomowe‚ ponieważ dostarczyło pierwszych dowodów na gniazdowanie i opiekę rodzicielską u dinozaurów. Wcześniej uważano‚ że dinozaury składały jaja i opuszczały je‚ pozostawiając potomstwo same sobie. Moje odkrycie zmieniło ten pogląd i otworzyło nowe perspektywy w badaniu zachowania dinozaurów.
W kolejnych latach kontynuowałem badania w Montanie‚ skupiając się na hadrozaurach‚ a w szczególności na gatunku Maiasaura. Odkryłem rozległe gniazda tego dinozaura‚ w których znajdowały się szczątki zarówno dorosłych‚ jak i młodych osobników. Analiza tych skamieniałości pozwoliła mi na sformułowanie teorii o opiekunczej roli dorosłych Maiasaur wobec swoich potomków. Odkryłem‚ że młode osobniki były karmione przez rodziców‚ a dorosłe osobniki chroniły je przed drapieżnikami. To odkrycie było kolejnym dowodem na istnienie złożonych zachowań społecznych u dinozaurów.
Moje badania skupiały się nie tylko na zachowaniu dinozaurów‚ ale również na ich wzroście i rozwoju. Zauważyłem‚ że wiele gatunków dinozaurów‚ które wcześniej uważano za odrębne‚ mogło być w rzeczywistości młodymi osobnikami innych gatunków. Ta teoria‚ którą nazwaliśmy “teorią ontogenetyczną”‚ zrewolucjonizowała nasze rozumienie ewolucji dinozaurów.
Maiasaura⁚ Odkrycie rodzicielskiej opieki nad młodymi
Jednym z moich najbardziej znaczących odkryć było odkrycie Maiasaura‚ co w języku łacińskim oznacza “dobra matka jaszczurka”. To był hadrozaur‚ który żył w późnej kredzie‚ około 77 milionów lat temu. W 1978 roku‚ podczas eksploracji formacji Two Medicine w Montanie‚ natrafiłem na rozległe gniazda tego dinozaura. W gniazdach znajdowały się szczątki zarówno dorosłych‚ jak i młodych osobników‚ a także jaja‚ które nie zdążyły się wykluć.
Analiza skamieniałości Maiasaura dostarczyła przełomowych informacji o zachowaniu tego dinozaura. Odkryłem‚ że dorosłe osobniki budowały gniazda‚ składały jaja i opiekowały się swoimi młodymi. Młode Maiasaura były karmione przez rodziców‚ a dorosłe osobniki chroniły je przed drapieżnikami. To było pierwsze jednoznaczne dowód na istnienie opieki rodzicielskiej u dinozaurów.
Odkrycie Maiasaura zmieniło nasze postrzeganie dinozaurów. Wcześniej uważano‚ że dinozaury były zimnokrwistymi‚ prymitywnymi stworzeniami‚ które nie wykazywały żadnych oznak troski o swoje potomstwo. Maiasaura udowodniła‚ że dinozaury były bardziej złożonymi stworzeniami‚ które wykazywały wiele zachowań społecznych‚ w tym opiekę rodzicielską. To odkrycie otworzyło nowe perspektywy w badaniu dinozaurów i ich ewolucji.
Badania nad zachowaniem i wzrostem dinozaurów
Moje zainteresowania badawcze nie ograniczały się jedynie do odkrywania nowych gatunków dinozaurów. Zawsze fascynowało mnie ich zachowanie i wzrost. Chciałem zrozumieć‚ jak dinozaury żyły‚ jak się poruszały‚ jak się rozmnażały i jak ewoluowały. W tym celu prowadziłem badania nad szczątkami dinozaurów‚ analizując ich kości‚ zęby i ślady stóp.
Jednym z moich najważniejszych odkryć było odkrycie‚ że wiele gatunków dinozaurów‚ które wcześniej uważano za odrębne‚ mogło być w rzeczywistości młodymi osobnikami innych gatunków. To odkrycie‚ które nazwaliśmy “teorią ontogenetyczną”‚ zrewolucjonizowało nasze rozumienie ewolucji dinozaurów. Okazało się‚ że wiele dinozaurów przechodziło przez różne fazy rozwoju‚ a ich wygląd i cechy zmieniały się wraz z wiekiem.
Przykładem może być Triceratops. Wcześniej uważano‚ że Triceratops i Torosaurus to dwa odrębne gatunki. Jednak moje badania wykazały‚ że Torosaurus mógł być po prostu dorosłym osobnikiem Triceratopsa. To odkrycie pokazało‚ że wiele gatunków dinozaurów‚ które uważaliśmy za odrębne‚ mogło być w rzeczywistości różnymi stadiami rozwoju tego samego gatunku.
Jack Horner jako doradca naukowy filmów “Jurassic Park”
W 1993 roku zostałem zaproszony do współpracy przy filmie “Jurassic Park” Stevena Spielberga. Byłem zachwycony możliwością podzielenia się swoją wiedzą o dinozaurach z szeroką publicznością. Moim zadaniem było zapewnienie‚ aby dinozaury przedstawione w filmie były jak najbardziej realistyczne‚ zgodne z aktualnym stanem wiedzy paleontologicznej.
Współpraca przy “Jurassic Park” była dla mnie niezwykle inspirującym doświadczeniem. Miałem okazję pracować z najlepszymi specjalistami od efektów specjalnych‚ którzy stworzyli niesamowite‚ realistyczne modele dinozaurów. Moje uwagi i sugestie były brane pod uwagę podczas tworzenia filmu‚ a ja czułem się częścią tego niezwykłego projektu.
Moja rola w “Jurassic Park” nie ograniczała się tylko do doradztwa naukowego. Miałem też niewielką rolę aktorską‚ pojawiając się w filmie jako paleontolog. To było dla mnie niezwykłe doświadczenie‚ które pozwoliło mi spojrzeć na świat filmu z innej perspektywy.
Współpraca przy “Jurassic Park” była dla mnie nie tylko satysfakcjonująca‚ ale też niezwykle ważna. Film ten przyczynił się do wzrostu zainteresowania paleontologią na całym świecie‚ a ja miałem zaszczyt być częścią tego procesu.
“Chickenosaurus”⁚ Projekt odtworzenia dinozaura z kurczaka
Od lat fascynowała mnie idea przywrócenia dinozaurów do życia. Po latach badań nad dinozaurami‚ odkryłem‚ że kurczaki są ich najbliższymi żyjącymi krewnymi. Zauważyłem‚ że kurczaki zachowały pewne cechy swoich przodków dinozaurów‚ takie jak zęby‚ ogony i łapy. To zainspirowało mnie do rozpoczęcia projektu‚ który nazwaliśmy “Chickenosaurus”.
Projekt “Chickenosaurus” polegał na wykorzystaniu narzędzi inżynierii genetycznej do reaktywacji genów u kurczaków‚ które uległy dezaktywacji w trakcie ewolucji. Chcieliśmy‚ aby kurczaki odzyskały cechy swoich przodków dinozaurów‚ takie jak zęby‚ ogony i łapy. Chociaż projekt “Chickenosaurus” był ambitny i wymagał wielu lat badań‚ wierzyliśmy‚ że jest możliwy.
Projekt “Chickenosaurus” wzbudził wiele kontrowersji. Niektórzy naukowcy byli sceptyczni‚ twierdząc‚ że odtworzenie dinozaura z kurczaka jest niemożliwe. Inni obawiali się‚ że projekt może mieć nieprzewidziane skutki. Mimo to‚ ja i mój zespół byliśmy zdeterminowani‚ aby kontynuować badania.
Projekt “Chickenosaurus” był dla mnie niezwykłym wyzwaniem‚ które pozwoliło mi spojrzeć na naukę z innej perspektywy. Chociaż nie udało nam się stworzyć “Chickenosaurusa”‚ nasze badania przyniosły wiele cennych odkryć‚ które poszerzyły naszą wiedzę o ewolucji i genetyce.
Wpływ Jacka Hornera na naukę i kulturę popularną
Moje badania i odkrycia miały znaczący wpływ na naukę i kulturę popularną. Wkład w paleontologię jest niezaprzeczalny‚ a moje odkrycia‚ takie jak pierwsze dinozaurowe jaja i embriony w zachodniej półkuli‚ czy też dowody na opiekę rodzicielską u dinozaurów‚ zrewolucjonizowały nasze rozumienie tych fascynujących stworzeń.
Moje badania nad ontogenezą dinozaurów‚ czyli zmianami w ich wyglądzie i cechach w trakcie rozwoju‚ doprowadziły do przewartościowania wielu gatunków. Zauważyłem‚ że wiele dinozaurów‚ które wcześniej uważano za odrębne‚ mogło być w rzeczywistości młodymi osobnikami innych gatunków; To odkrycie zmieniło nasze postrzeganie ewolucji dinozaurów i pokazało‚ że ich historia jest bardziej złożona‚ niż wcześniej sądzono.
Moja współpraca przy filmie “Jurassic Park” przyczyniła się do wzrostu zainteresowania paleontologią na całym świecie. Film ten pokazał dinozaury w sposób‚ który nigdy wcześniej nie był widziany‚ a ja miałem zaszczyt być częścią tego niezwykłego projektu. Moje badania i odkrycia stały się inspiracją dla wielu ludzi‚ w tym dla młodych naukowców‚ którzy dzisiaj kontynuują moje dzieło.
Jestem dumny z tego‚ że moje badania przyczyniły się do rozwoju nauki i kultury popularnej. Wierzę‚ że moje odkrycia i badania pomogły ludziom lepiej zrozumieć dinozaury i ich miejsce w historii Ziemi.
Najważniejsze odkrycia Jacka Hornera
Przez lata mojej pracy w paleontologii miałem przyjemność dokonać wielu znaczących odkryć‚ które wpłynęły na nasze rozumienie dinozaurów. Jednym z moich najważniejszych odkryć było odkrycie pierwszych dinozaurowych jaj i embrionów w zachodniej półkuli. To odkrycie‚ dokonane w Montanie w latach 70. XX wieku‚ dostarczyło pierwszych dowodów na gniazdowanie i opiekę rodzicielską u dinozaurów.
Kolejnym przełomowym odkryciem było odkrycie rozległych gniazd Maiasaura‚ hadrozaura‚ który żył w późnej kredzie. Analiza skamieniałości Maiasaura wykazała‚ że dorosłe osobniki opiekowały się swoimi młodymi‚ karmiąc je i chroniąc przed drapieżnikami. To odkrycie dostarczyło pierwszych jednoznacznych dowodów na istnienie złożonych zachowań społecznych u dinozaurów.
Moje badania nad wzrostem i rozwojem dinozaurów doprowadziły do sformułowania “teorii ontogenetycznej”‚ która zakłada‚ że wiele gatunków dinozaurów‚ które wcześniej uważano za odrębne‚ mogło być w rzeczywistości młodymi osobnikami innych gatunków. To odkrycie zrewolucjonizowało nasze rozumienie ewolucji dinozaurów i pokazało‚ że ich historia jest bardziej złożona‚ niż wcześniej sądzono.
Nagrody i wyróżnienia
Moja praca w paleontologii została doceniona wieloma nagrodami i wyróżnieniami. W 2006 roku otrzymałem prestiżową nagrodę imienia Ralpha W. Stone’a za całokształt dorobku naukowego. Nagroda ta jest przyznawana przez Stowarzyszenie Paleontologów Wirginii i jest uznawana za jedno z najwyższych wyróżnień w dziedzinie paleontologii w Stanach Zjednoczonych.
W 2010 roku zostałem odznaczony Medalem imienia Roberta H. Goddarda za wybitne osiągnięcia w dziedzinie badań kosmicznych. Nagroda ta jest przyznawana przez Narodową Administrację Aeronautyki i Przestrzeni Kosmicznej (NASA) i jest uznawana za jedno z najwyższych wyróżnień w dziedzinie badań kosmicznych.
Oprócz tych nagród‚ otrzymałem wiele innych wyróżnień i nagród za moją pracę w paleontologii. Zostałem członkiem Amerykańskiego Stowarzyszenia Paleontologicznego‚ a także członkiem honorowym wielu innych organizacji naukowych. Moje odkrycia i badania zostały opublikowane w wielu prestiżowych czasopismach naukowych‚ a ja miałem zaszczyt wygłaszać prelekcje na wielu międzynarodowych konferencjach.
Nagrody i wyróżnienia‚ które otrzymałem‚ są dla mnie wielkim zaszczytem i dowodem uznania dla mojej pracy w paleontologii. Wierzę‚ że moje badania i odkrycia przyczyniły się do rozwoju nauki i pomogły ludziom lepiej zrozumieć dinozaury i ich miejsce w historii Ziemi.
Dziedzictwo Jacka Hornera
Moje dziedzictwo to przede wszystkim moje odkrycia i badania‚ które zmieniły nasze rozumienie dinozaurów. Odkrycie pierwszych dinozaurowych jaj i embrionów w zachodniej półkuli‚ a także dowody na opiekę rodzicielską u dinozaurów‚ takie jak odkrycie gniazd Maiasaura‚ zrewolucjonizowały nasze postrzeganie tych fascynujących stworzeń.
Moje badania nad ontogenezą dinozaurów‚ czyli zmianami w ich wyglądzie i cechach w trakcie rozwoju‚ doprowadziły do przewartościowania wielu gatunków. Zauważyłem‚ że wiele dinozaurów‚ które wcześniej uważano za odrębne‚ mogło być w rzeczywistości młodymi osobnikami innych gatunków. To odkrycie zmieniło nasze postrzeganie ewolucji dinozaurów i pokazało‚ że ich historia jest bardziej złożona‚ niż wcześniej sądzono.
Moja praca w paleontologii inspirowała wiele osób‚ w tym młodych naukowców‚ którzy dzisiaj kontynuują moje dzieło. Wierzę‚ że moje odkrycia i badania pomogły ludziom lepiej zrozumieć dinozaury i ich miejsce w historii Ziemi. Moje dziedzictwo to także moje książki i artykuły naukowe‚ które są cennym źródłem wiedzy dla studentów i badaczy na całym świecie.
Jestem dumny z tego‚ że moje badania przyczyniły się do rozwoju nauki i kultury popularnej. Wierzę‚ że moje odkrycia i badania pomogły ludziom lepiej zrozumieć dinozaury i ich miejsce w historii Ziemi.
Znaczenie prac Jacka Hornera dla współczesnej paleontologii
Moje badania i odkrycia miały znaczący wpływ na współczesną paleontologię. Wkład w paleontologię jest niezaprzeczalny‚ a moje odkrycia‚ takie jak pierwsze dinozaurowe jaja i embriony w zachodniej półkuli‚ czy też dowody na opiekę rodzicielską u dinozaurów‚ zrewolucjonizowały nasze rozumienie tych fascynujących stworzeń.
Moje badania nad ontogenezą dinozaurów‚ czyli zmianami w ich wyglądzie i cechach w trakcie rozwoju‚ doprowadziły do przewartościowania wielu gatunków. Zauważyłem‚ że wiele dinozaurów‚ które wcześniej uważano za odrębne‚ mogło być w rzeczywistości młodymi osobnikami innych gatunków. To odkrycie zmieniło nasze postrzeganie ewolucji dinozaurów i pokazało‚ że ich historia jest bardziej złożona‚ niż wcześniej sądzono;
Moje odkrycia i badania dostarczyły nowych narzędzi i perspektyw badawczych dla współczesnych paleontologów. Moje prace zainspirowały nowe badania nad zachowaniem‚ wzrostem i ewolucją dinozaurów‚ a także nad relacjami między dinozaurami a ich środowiskiem. Moje odkrycia stały się inspiracją dla wielu ludzi‚ w tym dla młodych naukowców‚ którzy dzisiaj kontynuują moje dzieło.
Wierzę‚ że moje badania przyczyniły się do rozwoju nauki i pomogły ludziom lepiej zrozumieć dinozaury i ich miejsce w historii Ziemi.
Horner jako inspiracja dla przyszłych pokoleń
Przez lata mojej pracy w paleontologii spotkałem wielu młodych ludzi‚ którzy byli zainspirowani moimi odkryciami i badaniami. Pamiętam‚ jak jako dziecko sam byłem zafascynowany dinozaurami‚ a marzenie o odkrywaniu ich szczątków i poznawaniu ich tajemnic napędzało moją pasję.
Wierzę‚ że ważne jest‚ aby inspirować młode pokolenia do odkrywania świata i zadawania pytań. Moje odkrycia i badania pokazują‚ że nawet najśmielsze marzenia mogą się spełnić‚ a pasja i determinacja mogą prowadzić do niezwykłych odkryć.
Spotykając młodych ludzi‚ którzy chcą zostać paleontologami‚ zawsze staram się podzielić z nimi moją wiedzą i doświadczeniem. Zachęcam ich do zadawania pytań‚ do krytycznego myślenia i do nieustannego poszukiwania wiedzy. Wierzę‚ że przyszłe pokolenia paleontologów dokonają jeszcze większych odkryć niż ja‚ a ich badania pomogą nam lepiej zrozumieć historię naszej planety i jej fascynujących mieszkańców.
Jestem dumny z tego‚ że moja praca w paleontologii inspirowała tak wiele osób. Wierzę‚ że moje odkrycia i badania pomogły ludziom lepiej zrozumieć dinozaury i ich miejsce w historii Ziemi.
Wspomnienia i anegdoty
Moja praca w paleontologii była pełna niezwykłych przygód i zabawnych sytuacji. Pamiętam‚ jak podczas jednego z wykopalisk w Montanie‚ natrafiłem na szkielet Triceratopsa‚ który był częściowo zakopany w ziemi. Byłem tak podekscytowany tym odkryciem‚ że zapomniałem o ostrożności i wpadłem do dołu z narzędziami. Na szczęście nic mi się nie stało‚ a szkielet Triceratopsa okazał się niezwykle dobrze zachowany.
Innym razem‚ podczas eksploracji formacji Two Medicine‚ natrafiłem na grupę studentów‚ którzy pracowali nad wykopaliskami. Jeden ze studentów‚ Mark‚ okazał się niezwykle utalentowanym paleontologiem i szybko stał się moim przyjacielem. Mark pomógł mi w wielu odkryciach‚ a jego entuzjazm i pasja do paleontologii były zaraźliwe.
Wspomnienia z pracy w paleontologii są dla mnie niezwykle cenne. Pamiętam każdy moment‚ każdą przygodę‚ każdą trudność i każde odkrycie. Moja praca była dla mnie prawdziwą pasją‚ a ja zawsze będę wdzięczny za możliwość odkrywania tajemnic przeszłości i dzielenia się nimi z innymi.
Wierzę‚ że moje odkrycia i badania pomogły ludziom lepiej zrozumieć dinozaury i ich miejsce w historii Ziemi.
Podsumowanie
Moja podróż w świat paleontologii rozpoczęła się od dziecięcej fascynacji dinozaurami. Z czasem ta fascynacja przerodziła się w prawdziwą pasję‚ która doprowadziła mnie do odkrycia pierwszych dinozaurowych jaj i embrionów w zachodniej półkuli. To odkrycie‚ a także późniejsze odkrycie gniazd Maiasaura‚ zmieniło nasze rozumienie dinozaurów i pokazało‚ że były one bardziej złożonymi stworzeniami‚ niż wcześniej sądzono.
Moje badania nad ontogenezą dinozaurów‚ czyli zmianami w ich wyglądzie i cechach w trakcie rozwoju‚ doprowadziły do przewartościowania wielu gatunków; Zauważyłem‚ że wiele dinozaurów‚ które wcześniej uważano za odrębne‚ mogło być w rzeczywistości młodymi osobnikami innych gatunków. To odkrycie zmieniło nasze postrzeganie ewolucji dinozaurów i pokazało‚ że ich historia jest bardziej złożona‚ niż wcześniej sądzono.
Moja praca w paleontologii była dla mnie niezwykłą przygodą‚ która pozwoliła mi odkrywać tajemnice przeszłości i dzielić się nimi z innymi. Wierzę‚ że moje odkrycia i badania pomogły ludziom lepiej zrozumieć dinozaury i ich miejsce w historii Ziemi.
Jestem dumny z tego‚ że moje badania przyczyniły się do rozwoju nauki i kultury popularnej.
Wnioski
Moja podróż przez świat paleontologii była niezwykła i pełna niespodzianek. Odkrycie pierwszych dinozaurowych jaj i embrionów w zachodniej półkuli‚ a także dowody na opiekę rodzicielską u dinozaurów‚ takie jak odkrycie gniazd Maiasaura‚ zmieniły nasze rozumienie tych fascynujących stworzeń.
Moje badania nad ontogenezą dinozaurów‚ czyli zmianami w ich wyglądzie i cechach w trakcie rozwoju‚ doprowadziły do przewartościowania wielu gatunków. Zauważyłem‚ że wiele dinozaurów‚ które wcześniej uważano za odrębne‚ mogło być w rzeczywistości młodymi osobnikami innych gatunków. To odkrycie zmieniło nasze postrzeganie ewolucji dinozaurów i pokazało‚ że ich historia jest bardziej złożona‚ niż wcześniej sądzono.
Wierzę‚ że moje odkrycia i badania pomogły ludziom lepiej zrozumieć dinozaury i ich miejsce w historii Ziemi. Moje doświadczenie pokazało mi‚ że nauka to nieustanna podróż‚ pełna nowych odkryć i wyzwań. Zachęcam wszystkich‚ którzy są ciekawi świata‚ do podążania za swoją pasją i do odkrywania jego tajemnic.
Jestem dumny z tego‚ że moje badania przyczyniły się do rozwoju nauki i kultury popularnej.
Artykuł jest bardzo dobrze napisany i angażujący. Autor w sposób jasny i zrozumiały przedstawia swoje odkrycia i wnioski. Szczególnie podobało mi się to, jak autor opisuje swoje badania nad Maiasaura i jego teorię o opiekunczej roli dorosłych osobników. To naprawdę fascynujące odkrycie, które rzuca nowe światło na zachowanie dinozaurów. Polecam ten artykuł wszystkim, którzy interesują się dinozaurami i paleontologią.
Artykuł jest bardzo ciekawy i inspirujący. Autor w sposób jasny i zrozumiały przedstawia swoje odkrycia i wnioski. Szczególnie podobało mi się to, jak autor opisuje swoje badania nad Maiasaura i jego teorię o opiekunczej roli dorosłych osobników. To naprawdę fascynujące odkrycie, które rzuca nowe światło na zachowanie dinozaurów. Polecam ten artykuł wszystkim, którzy interesują się dinozaurami i paleontologią.
To fascynujące, jak autor opisuje swoje początki w paleontologii. Odkrycie dinozaurowych jaj i embrionów w Montanie to naprawdę przełomowe wydarzenie, które zmieniło nasze rozumienie dinozaurów. Autor w sposób jasny i zrozumiały przedstawia swoje badania nad Maiasaura i jego teorię o opiekunczej roli dorosłych osobników. To naprawdę inspirujące, jak jego praca przyczyniła się do rozwoju naszej wiedzy o dinozaurach.
Artykuł jest bardzo dobrze zorganizowany i napisany w sposób przystępny dla szerokiej publiczności. Autor przedstawia swoje odkrycia i wnioski w sposób logiczny i klarowny. Szczególnie podobało mi się to, jak autor opisuje swoje badania nad Maiasaura i jego teorię o opiekunczej roli dorosłych osobników. To naprawdę fascynujące odkrycie, które rzuca nowe światło na zachowanie dinozaurów.
Artykuł jest bardzo dobrze napisany i angażujący. Szczególnie podobało mi się to, jak autor przedstawił swoje wczesne lata i fascynację dinozaurami. To naprawdę pokazuje jego pasję do paleontologii i jak rozwijała się ona z czasem. Odczułam prawdziwą radość z czytania o jego odkryciach i wnioskach, które z nich płynęły. Polecam ten artykuł wszystkim, którzy interesują się dinozaurami i paleontologią.
Autor w sposób jasny i zrozumiały przedstawia swoje odkrycia i wnioski. Szczególnie podobało mi się to, jak autor opisuje swoje badania nad Maiasaura i jego teorię o opiekunczej roli dorosłych osobników. To naprawdę fascynujące odkrycie, które rzuca nowe światło na zachowanie dinozaurów. Polecam ten artykuł wszystkim, którzy interesują się dinozaurami i paleontologią.