Definicja i przykłady kompetencji pragmatycznej

Czym jest kompetencja pragmatyczna?​

Kompetencja pragmatyczna to umiejętność efektywnego i adekwatnego używania języka w kontekście społecznym.​ W praktyce oznacza to, że potrafię dostosować swoje komunikaty do sytuacji, odbiorcy i celu, jaki chcę osiągnąć.​ Na przykład podczas rozmowy z szefem używam innego języka niż podczas rozmowy z przyjacielem.​ Wiem, kiedy użyć formalnego języka, a kiedy mogę sobie pozwolić na luźniejszy ton.​ Potrafię też rozpoznać intencje innych osób, np.​ kiedy ktoś próbuje mnie obrazić, a kiedy jedynie żartuje.

Pochodzenie terminu i definicje

Pojęcie “kompetencja pragmatyczna” pojawiło się w lingwistyce stosowanej w latach 80.​ XX wieku, a jego twórcą jest Jenny Thomas.​ W swoim artykule “Międzykulturowa porażka pragmatyczna” z 1983 roku, Thomas zdefiniowała ją jako umiejętność efektywnego posługiwania się językiem w celu osiągnięcia określonego celu i rozumienia języka w kontekście.​ Wcześniej, w latach 70.​, Noam Chomsky wprowadził pojęcie “kompetencji pragmatycznej” w kontekście teorii generatywno-transformacyjnej języka, opisując je jako znajomość związku języka z sytuacją, w której jest używany.​ To właśnie ta definicja stała się podstawą do późniejszych rozważań nad kompetencją pragmatyczną.​

Współcześnie, “kompetencja pragmatyczna” jest rozumiana jako zdolność do efektywnego i adekwatnego używania języka w interakcjach społecznych.​ Obejmuje ona umiejętność doboru odpowiednich słów, zwrotów i form gramatycznych, a także umiejętność rozpoznawania i interpretowania kontekstu komunikacyjnego.​ W praktyce oznacza to, że potrafię rozpoznać, kiedy powiedzieć “dzień dobry”, a kiedy “cześć”, kiedy użyć formalnego języka, a kiedy mogę sobie pozwolić na luźniejszy ton.​ Potrafię też rozpoznać intencje innych osób, np.​ kiedy ktoś próbuje mnie obrazić, a kiedy jedynie żartuje.​

Semantyka vs.​ pragmatyka

Semantyka i pragmatyka to dwa kluczowe obszary lingwistyki, które zajmują się badaniem języka.​ Semantyka skupia się na znaczeniach słów i wyrażeń, a także na ich relacjach ze sobą.​ Pragmatyka natomiast bada, jak język jest używany w kontekście społecznym. W praktyce oznacza to, że semantyka bada, co dane słowo oznacza, a pragmatyka bada, jak to słowo jest używane w danej sytuacji.

Na przykład, słowo “kot” ma jednoznaczne znaczenie w semantyce ― odnosi się do zwierzęcia z rodziny kotowatych. W pragmatyce jednak, to samo słowo może mieć różne znaczenia w zależności od kontekstu.​ Jeśli powiem “kot”, stojąc na ulicy, to prawdopodobnie mam na myśli konkretne zwierzę.​ Jeśli natomiast powiem “kot”, siedząc przy kawie z przyjacielem, to prawdopodobnie mam na myśli coś innego ‒ może chodzić mi o metaforę, albo o żart.​ Właśnie ta umiejętność interpretowania znaczenia słów w kontekście społecznym jest kluczowa dla kompetencji pragmatycznej.

Entailment (sąd logiczny) i presupozycja

Entailment i presupozycja to dwa pojęcia, które odnoszą się do logicznych zależności między zdaniami.​ Entailment, czyli sąd logiczny, oznacza, że jedno zdanie wynika logicznie z drugiego.​ Na przykład, zdanie “Janek jest mężczyzną” implikuje logicznie zdanie “Janek jest człowiekiem”.​ Presupozycja natomiast oznacza, że zdanie zakłada istnienie pewnej informacji, niezależnie od tego, czy jest ona prawdziwa, czy fałszywa. Na przykład, zdanie “Janek przestał palić” zakłada, że Janek kiedyś palił.​

W praktyce, zarówno entailment, jak i presupozycja są ważne dla rozumienia języka. Dzięki nim potrafię wyciągnąć wnioski z wypowiedzi innych osób i rozpoznać, co jest dla nich ważne.​ Na przykład, jeśli ktoś powie “Janek przestał palić”, to wiem, że Janek kiedyś palił, nawet jeśli ta informacja nie została wyrażona wprost.​ Ta umiejętność jest kluczowa dla efektywnej komunikacji, ponieważ pozwala mi na rozumienie nie tylko tego, co zostało powiedziane, ale także tego, co zostało zasugerowane.​

Zdania analityczne, syntetyczne i sprzeczne

Zdania analityczne, syntetyczne i sprzeczne to trzy kategorie zdań, które różnią się od siebie pod względem ich wartości logicznej.​ Zdania analityczne są prawdziwe z definicji, niezależnie od tego, jaki jest świat. Na przykład, zdanie “Wszystkie kawalery są nieżonaci” jest prawdziwe, ponieważ definicja kawalera zawiera w sobie informację, że jest on nieżonaty.​ Zdania syntetyczne natomiast są prawdziwe lub fałszywe w zależności od tego, jaki jest świat.​ Na przykład, zdanie “Niebo jest niebieskie” jest prawdziwe, ale tylko w tym świecie, w którym niebo jest niebieskie. Zdania sprzeczne natomiast są zawsze fałszywe, ponieważ zawierają w sobie sprzeczność.​ Na przykład, zdanie “Janek jest jednocześnie kawalerem i żonaty” jest fałszywe, ponieważ definicja kawalera wyklucza możliwość bycia żonatym.​

W praktyce, te trzy kategorie zdań pomagają mi w rozpoznaniu prawdziwości wypowiedzi innych osób.​ Jeśli ktoś powie “Wszystkie koty są czarne”, to wiem, że to zdanie jest fałszywe, ponieważ nie wszystkie koty są czarne.​ Jeśli natomiast ktoś powie “Koty są zwierzętami”, to wiem, że to zdanie jest prawdziwe, ponieważ definicja kota zawiera w sobie informację, że jest to zwierzę.​ Ta umiejętność rozpoznania prawdziwości zdań jest kluczowa dla efektywnej komunikacji, ponieważ pozwala mi na ocenę tego, co zostało powiedziane.​

Typy presupozycji

Presupozycje, czyli założenia ukryte w zdaniu, mogą być różnego rodzaju.​ Jednym z najpopularniejszych podziałów jest podział na presupozycje egzystencjalne, faktyczne i kontekstowe.​ Presupozycje egzystencjalne zakładają istnienie jakiegoś podmiotu lub przedmiotu.​ Na przykład, zdanie “Janek przestał palić” zakłada, że Janek istnieje; Presupozycje faktyczne zakładają prawdziwość pewnej informacji, która nie jest wyrażona wprost.​ Na przykład, zdanie “Janek jest szczęśliwy, że przestał palić” zakłada, że Janek kiedyś palił. Presupozycje kontekstowe są zależne od kontekstu sytuacyjnego i kulturowego.​ Na przykład, zdanie “Janek jest zły, że nie ma w domu piwa” zakłada, że Janek lubi piwo i że w jego kulturze piwo jest powszechnym napojem.​

W praktyce, rozpoznanie typu presupozycji jest kluczowe dla efektywnej komunikacji. Dzięki temu potrafię rozpoznać ukryte znaczenia w wypowiedziach innych osób i rozpoznać ich intencje.​ Na przykład, jeśli ktoś powie “Janek jest zły, że nie ma w domu piwa”, to wiem, że Janek lubi piwo i że jest rozczarowany jego brakiem.​ Ta umiejętność jest kluczowa dla rozumienia nie tylko tego, co zostało powiedziane, ale także tego, co zostało zasugerowane.​

Referencjalność i deixis

Referencjalność i deixis to dwa pojęcia, które odnoszą się do sposobów, w jakie język odnosi się do świata.​ Referencjalność oznacza zdolność języka do odnoszenia się do konkretnych obiektów, osób, miejsc i zdarzeń.​ Na przykład, zdanie “Kot siedzi na macie” odnosi się do konkretnego kota i konkretnej maty.​ Deixis natomiast odnosi się do słów i wyrażeń, które zmieniają swoje znaczenie w zależności od kontekstu sytuacyjnego.​ Do deixis należą na przykład zaimki osobowe (“ja”, “ty”, “on”, “ona”), zaimki wskaźnikowe (“ten”, “tamten”), przysłówki miejsca (“tutaj”, “tam”) i przysłówki czasu (“teraz”, “wczoraj”).​

W praktyce, referencjalność i deixis są kluczowe dla rozumienia języka.​ Dzięki nim potrafię rozpoznać, do czego odnosi się wypowiedź innej osoby i zrozumieć jej znaczenie w kontekście sytuacyjnym.​ Na przykład, jeśli ktoś powie “Ten kot jest ładny”, to wiem, że mówi o konkretnym kocie, którego widzimy w danej chwili.​ Jeśli natomiast ktoś powie “Ja jestem zmęczony”, to wiem, że mówi o sobie i że jest w danej chwili zmęczony.​ Ta umiejętność jest kluczowa dla efektywnej komunikacji, ponieważ pozwala mi na rozumienie tego, co zostało powiedziane w kontekście sytuacyjnym.​

Referencjalność i indeksykalność

Referencjalność i indeksykalność to dwa pojęcia, które są ze sobą ściśle powiązane.​ Referencjalność, jak już wspomniałam, to zdolność języka do odnoszenia się do konkretnych obiektów, osób, miejsc i zdarzeń.​ Indeksykalność natomiast to cecha języka, która sprawia, że znaczenie niektórych słów i wyrażeń zależy od kontekstu, w którym są używane.​

W praktyce, indeksykalność jest wyraźnie widoczna w przypadku deixis, która jest jednym z najważniejszych aspektów indeksykalności.​ Na przykład, zaimek “ja” odnosi się do różnych osób w zależności od tego, kto mówi.​ Podobnie jest z zaimkiem “ty” i z przysłówkami miejsca i czasu.​ Indeksykalność jest także widoczna w przypadku słów i wyrażeń, które mają różne znaczenia w zależności od kultury i społeczności. Na przykład, słowo “tak” może mieć różne znaczenia w różnych językach i kulturach.​

W kontekście kompetencji pragmatycznej, rozumienie referencjalności i indeksykalności jest kluczowe dla efektywnej komunikacji.​ Dzięki temu potrafię rozpoznać, do czego odnosi się wypowiedź innej osoby i zrozumieć jej znaczenie w kontekście kulturowym i społecznym.​ Na przykład, jeśli ktoś powie “Ja jestem zmęczony”, to wiem, że mówi o sobie i że jest w danej chwili zmęczony.​

Typy deixis

Deixis, czyli wskazywanie, może być różnego rodzaju. Najpopularniejszym podziałem jest podział na deixis osobową, czasową, miejscową i socjalną. Deixis osobowa odnosi się do zaimków osobowych (“ja”, “ty”, “on”, “ona”) i wskazuje na to, kto jest mówcą, a kto jest odbiorcą wypowiedzi.​ Deixis czasowa odnosi się do przysłówków czasu (“teraz”, “wczoraj”, “jutro”) i wskazuje na czas wypowiedzi. Deixis miejscowa odnosi się do przysłówków miejsca (“tutaj”, “tam”) i wskazuje na miejsce wypowiedzi. Deixis socjalna odnosi się do słów i wyrażeń, które wskazują na status społeczny mówcy i odbiorcy.​

W praktyce, rozpoznanie typu deixis jest kluczowe dla efektywnej komunikacji.​ Dzięki temu potrafię rozpoznać, kto mówi, do kogo mówi, kiedy mówi i gdzie mówi.​ Na przykład, jeśli ktoś powie “Ja jestem zmęczony”, to wiem, że mówi o sobie i że jest w danej chwili zmęczony. Jeśli natomiast ktoś powie “Ten kot jest ładny”, to wiem, że mówi o konkretnym kocie, którego widzimy w danej chwili.​ Ta umiejętność jest kluczowa dla rozumienia tego, co zostało powiedziane w kontekście sytuacyjnym i społecznym.​

Kompetencje pragmatyczne w kontekście komunikacyjnym

Kompetencje pragmatyczne są kluczowe dla efektywnej komunikacji.​ Dzięki nim potrafię wybrać odpowiednie słowa i wyrażenia, a także rozpoznać intencje innych osób i dostosować swoje wypowiedzi do kontekstu sytuacyjnego i społecznego.​ Na przykład, jeśli chcę poprosić kolegę o pomoc w pracy, to wybieram inne słowa i wyrażenia niż wtedy, gdy chcę poprosić swojego szefa o podwyżkę.

Kompetencje pragmatyczne pozwalają mi również na rozumienie nie tylko tego, co zostało powiedziane, ale także tego, co zostało zasugerowane. Na przykład, jeśli ktoś powie “Ten kot jest ładny”, to wiem, że mówi o konkretnym kocie, którego widzimy w danej chwili.​ Wiem też, że ta osoba ma pozytywne odczucia w stosunku do tego kota.​ Kompetencje pragmatyczne są niezbędne dla budowania zdrowych i efektywnych relacji z innymi ludźmi.

Rozwój kompetencji pragmatycznej

Kompetencje pragmatyczne rozwijają się stopniowo w ciągu życia.​ Już w dzieciństwie uczę się rozpoznawać intencje innych osób i dostosowywać swoje wypowiedzi do kontekstu sytuacyjnego. Na przykład, gdy byłam mała, to uczyłam się, że gdy chcę czegoś od rodziców, to muszę używać innych słów niż gdy chcę po prostu z nimi rozmawiać.

W miarę dorastania i nabierania doświadczenia w komunikacji z różnymi ludźmi, moja kompetencja pragmatyczna się rozwija.​ Uczę się rozpoznawać różne rodzaje deixis i rozumieć ich znaczenie w kontekście kulturowym i społecznym. Uczę się także rozpoznawać różne rodzaje presupozycji i rozumieć ich wpływ na znaczenie wypowiedzi.​ Dzięki temu potrafię skutecznie komunikować się z różnymi ludźmi w różnych sytuacjach.

Przykłady i obserwacje

Wiele razy zaobserwowałam jak kompetencje pragmatyczne wpływają na przebieg rozmowy.​ Na przykład, gdy rozmawiam z kimś po raz pierwszy, to używam bardziej formalnego języka niż wtedy, gdy rozmawiam z kimś, kogo znam od dawna. Wiem też, że gdy rozmawiam z kimś, kto jest w gorszym humorze, to muszę uważniej dobierać słowa, żeby nie wywołać jeszcze większego negatywnego odczucia.​

Innym przykładem jest sytuacja, gdy chcę poprosić o pomoc w pracy.​ Jeśli chcę poprosić o pomoc swojego szefa, to używam innych słów niż gdy chcę poprosić o pomoc kolegę.​ W pierwszym przypadku używam bardziej formalnego języka i wyrażam swoją prośbę w bardziej uprzejmy sposób. W drugim przypadku mogę sobie pozwolić na bardziej nieformalny ton.​

Zastosowanie kompetencji pragmatycznych

Kompetencje pragmatyczne są niezwykle przydatne w różnych dziedzinach życia.​ W pracy pomagają mi budować zdrowe relacje z kolegami i szefami, a także skutecznie prezentować swoje pomysły i realizować zadania.​ W życiu prywatnym pomagają mi rozpoznawać intencje innych osób i budować zdrowe relacje z przyjaciółmi i rodziną.​

Kompetencje pragmatyczne są także ważne w kontekście nauki i edukacji. Dzięki nim potrafię skutecznie komunikować się z nauczycielami i rozpoznawać ich oczekiwania.​ Potrafię także efektywnie uczestniczyć w dyskusjach i prezentować swoje myśli w sposób jasny i zrozumiały.​

Kompetencje pragmatyczne w edukacji

W edukacji, kompetencje pragmatyczne są kluczowe dla efektywnego uczenia się i rozwoju osobistego.​ Dzięki nim uczniowie potrafią skutecznie komunikować się z nauczycielami i kolegami, a także rozpoznawać intencje innych osób i dostosowywać swoje wypowiedzi do kontekstu sytuacyjnego.​

Na przykład, gdy uczniowie uczą się w grupie, to muszą potrafić wyrażać swoje myśli w sposób jasny i zrozumiały, a także słuchać innych i rozpoznawać ich punkty widzenia.​ Muszą też potrafić dostosować swoje wypowiedzi do kontekstu sytuacyjnego i społecznego.​ Na przykład, gdy uczniowie prezentują swoje prace przed klasą, to muszą potrafić mówić w sposób jasny i zrozumiały, a także utrzymywać kontakt wzrokowy z odbiorcami.​

Kompetencje pragmatyczne w pracy

W pracy kompetencje pragmatyczne są niezwykle ważne dla budowania zdrowych relacji z kolegami i szefami, a także dla skutecznego wykonywania zadań.​ W mojej pracy często mam do czynienia z różnymi ludźmi i muszę potrafić dostosować swoje wypowiedzi do kontekstu sytuacyjnego i społecznego.​ Na przykład, gdy rozmawiam z swoim szefem, to używam bardziej formalnego języka niż gdy rozmawiam z kolegą.​

Kompetencje pragmatyczne pomagają mi również w rozpoznawaniu intencji innych osób.​ Na przykład, gdy ktoś mówi “Mam pytanie”, to wiem, że chce o coś zapytać.​ Ale wiem też, że może chcieć wyrazić swoje niezadowolenie lub wywołać dyskusję.​ Dzięki temu potrafię odpowiednio zareagować na wypowiedź innej osoby i uniknąć nieporozumień.​