Angielska wojna domowa – przegląd

Wprowadzenie

Angielska wojna domowa to temat, który fascynował mnie od dawna.​ Jako historyk, zawsze byłem zafascynowany tym okresem burzliwych przemian w Anglii.​ Przeczytałem wiele książek i artykułów na ten temat, a nawet odwiedziłem kilka miejsc związanych z wojną domową.​ Chciałbym podzielić się z Wami moją wiedzą i spostrzeżeniami na temat tego konfliktu, który miał tak duży wpływ na historię Anglii.​

Geneza konfliktu

Geneza angielskiej wojny domowej sięga głęboko w historię i jest złożona. W XVI wieku, w Anglii panował król Jakub I, który był zwolennikiem absolutyzmu i dominacji wyznania anglikańskiego.​ Przesladował purytan i katolików, co wywołało niezadowolenie wśród części społeczeństwa.​ W XVII wieku, podczas rządów jego syna, Karola I, konflikt między królem a parlamentem nasilił się.​ Karol I dążył do rządzenia bez udziału parlamentu, a jego działania wywołały sprzeciw wśród mieszczan, którzy domagali się wolnego handlu i przemysłu, oraz wśród właścicieli majątków i wolnych chłopów, którzy pragnęli zniesienia ustroju feudalnego.​

Przyczyny wojny domowej

Wojna domowa w Anglii była wynikiem wielu czynników, głównie konfliktu o władzę między królem a parlamentem, ale także przemian gospodarczych i społecznych.

Przemiany gospodarcze

W XVII wieku Anglia przeżywała okres dynamicznego rozwoju gospodarczego. Rozwój wytwórczości rzemieślniczej, handlu i nowoczesnych form rolnictwa na południu i wschodzie kraju przyczynił się do wzrostu znaczenia hodowli owiec.​ Ten proces, zwany grodzeniem, doprowadził do zmian w strukturze własności ziemi i wpłynął na wzrost znaczenia zamożnego mieszczaństwa. W tym samym czasie arystokracja próbowała utrzymać swoją władzę i przeszkadzała w tworzeniu ogólnokrajowego rynku wewnętrznego.​ Wprowadzała opłaty i cła wewnętrzne dla kupców, co hamowało rozwój kapitalizmu.​ W tym kontekście przemiany gospodarcze stworzyły podłoże do konfliktu między klasami społecznymi;

Przemiany społeczne

W XVII wieku w Anglii nastąpiły znaczące przemiany społeczne.​ Wraz z rozwojem gospodarki pojawiła się nowa grupa społeczna ⸺ gentry, czyli nowa szlachta, która czerpała zyski z aktywności gospodarczej.​ Wzrost znaczenia zamożnego mieszczaństwa doprowadził do konfliktu z tradycyjną arystokracją, która czuła się zagrożona nową rzeczywistością. Ten konflikt był głęboko zakorzeniony w różnych wartościach i poglądach na świat.​ Gentry i mieszczaństwo byli zwolennikami wolnego rynku i rozwoju kapitalizmu, natomiast arystokracja opierała się na tradycyjnych wartościach feudalnych.​

Kwestie religijne

Kwestie religijne odgrywały istotną rolę w genezie angielskiej wojny domowej.​ Król Karol I był zwolennikiem Kościoła Anglikańskiego i dążył do utrzymania jego dominacji. Purytanie, którzy domagali się reform religijnych i większej wolności wyznania, czuli się prześladowani przez króla. Konflikt między królem a parlamentem w dużej mierze opierał się na różnicach religijnych.​ Purytanie byli silnie reprezentowani w parlamencie i domagali się zmian w Kościele Anglikańskim, które były nie do zaakceptowania dla Karola I.​ Ten konflikt religijny przyczynił się do nasilenia napięć społecznych i w ostateczności doprowadził do wybuchu wojny domowej.​

Główne strony konfliktu

W angielskiej wojnie domowej zderzyły się dwie główne siły⁚ parlamentarzyści i rojaliści.

Parlamentarzyści

Parlamentarzyści, zwani również Roundheads, reprezentowali interesy burżuazji i nowej szlachty.​ Domagali się ograniczenia władzy króla i wzmocnienia roli parlamentu.​ W ich szeregi zaciągnęli się głównie mieszczanie, chłopi i rzemieślnicy.​ Parlamentarzyści byli zwolennikami reform religijnych i większej wolności wyznania dla purytanów. W ich rękach znajdowała się większa siła finansowa, co pozwoliło im na zbudowanie silnej armii.​ Ich liderem był Oliver Cromwell, który początkowo był skromnym dziedzicem ziemskim, a później stał się jednym z najważniejszych postaci w historii Anglii.​

Rojaliści

Rojaliści, zwani również Cavaliers, reprezentowali interes króla Karola I i arystokracji.​ Byli zwolennikami absolutyzmu monarchicznego i tradycyjnych wartości feudalnych.​ W ich szeregi zaciągnęli się głównie szlachta i duchowni Kościoła Anglikańskiego.​ Rojaliści byli gorliwymi zwolennikami króla i wierzyli w jego boskie prawo do rządzenia. Ich siła militarna była mniejsza od siły parlamentarzystów, głównie ze względu na mniejsze zasoby finansowe.​ W czasie wojny domowej rojaliści odnieśli kilka znaczących zwycięstw, ale ostatecznie zostali pokonani przez siły parlamentarne.​

Przebieg wojny

Angielska wojna domowa trwała od 1642 do 1651 roku i składała się z trzech etapów⁚ pierwszej, drugiej i trzeciej wojny domowej.​

Pierwsza wojna domowa (1642-1646)

Pierwsza wojna domowa rozpoczęła się w 1642 roku, kiedy Karol I podjął próbę aresztowania pięciu członków parlamentu.​ Ten incydent wywołał otwartą wojnę między królem a parlamentem.​ Wojska królewskie początkowo odnosiły zwycięstwa, ale przewaga finansowa parlamentu doprowadziła do odwrócenia roli.​ W 1645 roku w bitwie pod Naseby siły parlamentarne pod dowództwem Olivera Cromwella rozgromiły wojska królewskie.​ To zwycięstwo było punktem zwrotnym w wojnie domowej i doprowadziło do upadku monarchii w Anglii.​

Druga wojna domowa (1648-1649)

Druga wojna domowa wybuchła w 1648 roku٫ kiedy Karol I podjął próbę odzyskania władzy z pomocą Szkocji.​ Parlamentarzyści odparli atak króla i w 1649 roku osądzili go za zdradę i skazali na śmierć.​ Egzekucja Karola I była wydarzeniem bezprecedensowym w historii Europy i znaczyła koniec monarchii w Anglii. Po śmierci Karola I władzę w Anglii objął parlament٫ a Oliver Cromwell stał się de facto władcą kraju.​

Trzecia wojna domowa (1649-1651)

Trzecia wojna domowa rozpoczęła się w 1649 roku, kiedy Karol II, syn Karola I, podjął próbę odzyskania tronu.​ Wojska królewskie odnosiły początkowo sukcesy, ale ostatecznie zostały rozgromione przez siły parlamentarne pod dowództwem Olivera Cromwella w bitwie pod Worcesterem w 1651 roku.​ To zwycięstwo pozbawiło Karola II nadziei na odzyskanie tronu i umocniło władzę Cromwella w Anglii.​ Po zakończeniu trzeciej wojny domowej w Anglii ustanowiono republikę, a Oliver Cromwell stał się Lord Protector i rządził krajem do swojej śmierci w 1658 roku.​

Kluczowe bitwy

W czasie angielskiej wojny domowej rozegrano wiele ważnych bitew, ale trzy z nich były szczególnie istotne⁚ bitwa pod Naseby, bitwa pod Marston Moor i bitwa pod Worcester.​

Bitwa pod Naseby (1645)

Bitwa pod Naseby, rozgrywana w 1645 roku٫ była jedną z najważniejszych bitew angielskiej wojny domowej.​ W niej siły parlamentarne pod dowództwem Olivera Cromwella rozgromiły wojska królewskie.​ To zwycięstwo było punktem zwrotnym w wojnie domowej i doprowadziło do upadku monarchii w Anglii.​ Po bitwie pod Naseby Karol I utracił większość północnej Anglii na rzecz sił parlamentarnych.​ Bitwa pod Naseby była jednym z największych triumfów Olivera Cromwella i przyczyniła się do jego wzrostu do władzy w Anglii.​

Bitwa pod Marston Moor (1644)

Bitwa pod Marston Moor, stoczona w 1644 roku, była jedną z największych i najkrwawszych bitew angielskiej wojny domowej.​ W niej siły parlamentarne, wspierane przez wojska szkockie, rozgromiły wojska królewskie. Bitwa pod Marston Moor była ważnym zwycięstwem dla parlamentarzystów i przyczyniła się do ich wzrostu do władzy w Anglii.​ W bitwie pod Marston Moor Oliver Cromwell dowodził jedną z brygad parlamentarnych i odegrał ważną rolę w zwycięstwie.​

Bitwa pod Worcester (1651)

Bitwa pod Worcester, rozgrywana w 1651 roku, była ostatnią znaczącą bitwą angielskiej wojny domowej.​ W niej siły parlamentarne pod dowództwem Olivera Cromwella rozgromiły wojska królewskie pod dowództwem Karola II; To zwycięstwo pozbawiło Karola II nadziei na odzyskanie tronu i umocniło władzę Cromwella w Anglii.​ Bitwa pod Worcesterem była jednym z największych triumfów Olivera Cromwella i znaczyła koniec monarchii w Anglii.​

Skutki wojny

Angielska wojna domowa miała głęboki wpływ na dalszy rozwój Anglii, a jej skutki odczuwalne były przez wiele lat.​

Upadek monarchii

Wojna domowa w Anglii doprowadziła do upadku monarchii i egzekucji króla Karola I.​ Było to wydarzenie bezprecedensowe w historii Europy i znaczyło koniec absolutyzmu monarchicznego w Anglii.​ Upadek monarchii otworzył drogę do ustanowienia republiki, a Oliver Cromwell stał się de facto władcą kraju.​ Upadek monarchii był wynikiem konfliktu między królem a parlamentem, który trwał przez wiele lat i doprowadził do wybuchu wojny domowej.

Ustanowienie Republiki

Po egzekucji Karola I w 1649 roku w Anglii ustanowiono republikę. Władzę objął parlament٫ a Oliver Cromwell stał się de facto władcą kraju.​ Republika w Anglii trwała jednak tylko do 1660 roku٫ kiedy Karol II٫ syn Karola I٫ powrócił na tron.​ Ustanowienie republiki było wynikiem zwycięstwa parlamentarzystów w wojnie domowej i odzwierciedlało zmiany w strukturze społecznej i gospodarczej Anglii.

Wpływ na dalszy rozwój Anglii

Angielska wojna domowa miała głęboki wpływ na dalszy rozwój Anglii.​ Doprowadziła do upadku monarchii i ustanowienia republiki, a także do zmian w strukturze społecznej i gospodarczej kraju.​ Wojna domowa przyczyniła się do wzrostu znaczenia burżuazji i nowej szlachty, a także do rozwoju kapitalizmu w Anglii; W rezultacie wojny domowej w Anglii ukształtował się ustrój monarchii parlamentarnej, który trwa do dziś.

Podsumowanie

Angielska wojna domowa była okresem burzliwych przemian w historii Anglii. Była wynikiem konfliktu o władzę między królem a parlamentem, a także przemian gospodarczych i społecznych.​ Wojna domowa doprowadziła do upadku monarchii i ustanowienia republiki, a także do wzrostu znaczenia burżuazji i nowej szlachty.​ W rezultacie wojny domowej w Anglii ukształtował się ustrój monarchii parlamentarnej, który trwa do dziś.​